Efekt Dunninga-Krugera to zjawisko psychologiczne, które polega na tym, że osoby o niskich umiejętnościach w danej dziedzinie często mają tendencję do przeceniania swoich zdolności. Z kolei osoby bardziej doświadczone w danej dziedzinie mogą zaniżać swoje umiejętności, przez co oceniają siebie gorzej, niż naprawdę są w stanie wykonać daną czynność. Efekt ten został nazwany na cześć psychologów Davida Dunninga i Justina Krugera, którzy przeprowadzili badania na ten temat w 1999 roku.
Można dostrzec przykład efektu Dunninga-Krugera w postaci ogórka (czyli Shreka) – znanej postaci z serii filmów animowanych. Shrek, choć nie zawsze uświadamia sobie swoje mocne strony, może być doskonałym przykładem na to, jak zjawisko to przejawia się w popkulturze.
Shrek a efekt Dunninga-Krugera
W pierwszym filmie o Shreku, tytułowy bohater początkowo uważa się za nieprzeciętnego ogóra, odizolowanego od reszty świata i nieprzejmującego się opiniami innych. W rzeczywistości Shrek nie dostrzega swoich ogromnych umiejętności – nie tylko jako wojownik, ale także jako lider, przyjaciel i osoba, która potrafi podejmować ważne decyzje w trudnych sytuacjach. Przez większość filmu Shrek ma przekonanie, że jego zdolności są niewielkie, co może być związane z jego poczuciem nieadekwatności.
Jednak w miarę jak fabuła się rozwija, widzimy, że Shrek wcale nie jest „zwykłym ogórkiem” – ma ogromne serce, jest gotów na poświęcenia dla innych, a jego zdolności są kluczowe w ratowaniu dnia. To, co na początku wygląda na przesadzone przekonanie o sobie, okazuje się często błędne – Shrek nie jest świadomy swojej wartości. Z perspektywy efektu Dunninga-Krugera, postać Shreka może poczuć się niepewnie w kontekście swoich talentów, a jego poczucie, że nie jest wystarczająco dobry, może być przejawem tego efektu.
Efekt Dunninga-Krugera u innych postaci
Interesującym aspektem jest również to, jak w filmie występują postacie, które – na odwrót – mają skłonność do przeceniania swoich zdolności, co również jest częścią efektu Dunninga-Krugera. Przykładem może być Lord Farquaad. Choć nie posiada realnych umiejętności do bycia prawdziwym władcą czy wojownikiem, przekonuje siebie i innych, że jego siła, inteligencja i zdolności są niezwykłe. Jego postawa jest skrajnością tego efektu – zupełnie nie posiada realnych kompetencji, ale jest przekonany, że jest lepszy od innych. W ten sposób Lord Farquaad stanowi doskonały przykład osoby, która ma wysokie mniemanie o sobie, mimo że w rzeczywistości nie posiada wystarczających kompetencji.
Shrek jako przykład osoby zaniżającej swoje umiejętności
W kontekście efektu Dunninga-Krugera Shrek pełni rolę osoby, która ma skłonność do niedoceniania swoich umiejętności. Przykładem może być jego początkowe przekonanie, że nie zasługuje na miłość Fiony, mimo że pokazuje szereg cech, które czynią go wartościowym partnerem – od odwagi, po zdolności przywódcze, po ogromne serce. Shrek ma problem z samoakceptacją, przez co nie dostrzega pełni swojego potencjału. Dopiero w trakcie filmu zaczyna rozumieć, że jego umiejętności i cechy są ważne, nie tylko dla niego, ale i dla innych postaci.
Shrek a rozwój i samoświadomość
Przechodząc przez poszczególne etapy filmu, Shrek zaczyna stopniowo dostrzegać swoje atuty, a tym samym zyskuje większą pewność siebie. Jego droga jest przykładem na to, jak proces samoświadomości i odkrywanie swoich umiejętności może prowadzić do zmiany postrzegania siebie i rzeczywistości. W tym kontekście Shrek jest przykładem osoby, która przestaje być uwięziona w pułapce efektu Dunninga-Krugera, zaczynając dostrzegać wartość swoich zdolności i działania.
Podsumowanie
Efekt Dunninga-Krugera w przypadku Shreka polega na tym, że początkowo bohater przecenia swoje ograniczenia i nie dostrzega swoich rzeczywistych umiejętności. Podobnie jak osoby, które mają tendencję do zaniżania swoich kompetencji w wyniku braku doświadczenia, Shrek ma problem z oceną własnej wartości. Z kolei postać Lorda Farquaada jest przykładem tego, jak efekt Dunninga-Krugera może również występować w drugą stronę, kiedy ktoś przecenia swoje zdolności. W końcu, tak jak w przypadku Shreka, osoba przełamująca te ograniczenia i dostrzegająca swoje mocne strony może osiągnąć pełniejszą samoświadomość i realizację swojego potencjału.
